Tháp bà Ponagar tọa lạc trên một ngọn đồi nhỏ bên cạnh cửa Sông Cái, cao hơn mặt nước biển khoảng 10 - 12m và khá gần với trung tâm thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà. Tháp bà Ponagar Nha Trang là một quần thể gồm nhiều tháp được xây dựng bởi người Chăm Pa cổ. Ngoài ra, tháp bà còn được biết đến với cái tên khác như Yang Po Inư Nagar. Theo tương truyền, tháp được xây dựng từ lâu, từ thời đạo Hindu còn được tôn thờ và quốc vương Chăm Pa còn hưng thịnh và đang xây dựng theo chế độ mẫu hệ. Chính vì vậy, Tháp bà Ponagar Nha Trang được xây dựng dựa vào hình ảnh của nữ vương Po Ina Nagar.

Theo người Chăm Pa cổ, nữ vương Po Ina Nagar là vị thần tạo nên trái đất này, bà được sinh ra từ áng mây và bọt biển, là vị thần mang đến sự bình yên và bảo vệ họ khỏi mọi cơn bão lũ, mang đến mùa màng bội thu và sự sung túc.

Chất liệu chính để xây dựng lên những tòa tháp này là đất nung. Ảnh (nguồn internet)

Tháp bà Ponagar Nha Trang được xây dựng gồm 3 khu vực chính, mỗi khu vực đều có những đặc sắc kiến trúc riêng ấn tượng.

1. Khu vực tháp cổng được xây dựng như hình ảnh một chiếc cổng chào vô cùng hoành tráng, hòa hợp với kiến trúc tổng thể khu Tháp bà Ponagar Nha Trang. Dù không còn nguyên vẹn do trải qua thời gian dài nhưng khu vực này vẫn có dấu tích kiến trúc xưa cũ với những cột trụ, bậc thang làm bằng dá dẫn đến khu tiền đình.

Phần cổng tháp. Ảnh (nguồn internet)

2. Khu tiền đình (Mandapa)

Tổng thể kiến trúc được làm bằng gạch nung, có màu cam nhạt và được chia thành 4 hàng. Trong đó, gồm 12 cột nhỏ bên ngoài bao bọc 10 cột lớn bên trong tạo nên hình bát giác. 

Theo nghiên cứu của những nhà sử học thì đây là nơi để người dân chuẩn bị lễ vật trước khi dâng lên Bà và hành lễ.

3. Khu đền tháp

Hiện tại, nơi đây có 4 tòa tháp còn nguyên vẹn về kiến trúc, còn 2 tòa tháp nữa do thời gian nên hiện tại chỉ còn lại phần nền móng.

Về tổng thể thì cả 4 tòa tháp đều có thiết kế tương tự nhau, chỉ khác nhau về kích thước và độ rộng của không gian bên trong tháp. Mỗi tháp đều có 4 cửa hướng ra 4 phía Đông, Tây, Nam, Bắc, nhưng hiện nay chỉ  có cửa phía Đông là mở để khách du lịch có thể vào trong tham quan. Trong đó, tháp Đông Bắc cao nhất (23m), tiếp đến là tháp Nam (18m), tháp Tây Bắc (9m) và thấp nhất là tháp Đông Nam (7,1m). Các tòa tháp được thiết kế với phong cách cổ xưa, được chạm khắc các hình linh vật, hình ảnh thần linh mang hơi hướng tâm linh sâu sắc. Phía sau lưng các tòa tháp là suối khoáng nóng tháp bà, du khách có thể trải nghiệm dịch vụ tắm nóng, tắm bùn ở đây. Kết cấu tòa tháp được xây dựng khá vững chãi dù đã trải qua rất nhiều sự bài mòn của thời gian

Ảnh (nguồn internet)

4. Khu bia ký

Những tấm bia tại tháp bà Ponagar Nha Trang có giá trị về văn hóa và lịch sử khá cao. Tổng thể có 4 tấm bia được đựng tại đây, nhưng không phải tất cả đều được dựng khi xây Tháp bà Ponagar Nha Trang, mà mỗi tấm đều gắn với một dấu mốc riêng quan trọng riêng.

Ảnh (nguồn internet)

Trong 4 tấm bia, tấm đầu tiên là tấm được dựng từ lâu nhất do chính người Chăm Pa cổ dựng lên nhưng đến năm 1856 thì được Phan Thanh Giản – một vị quan Thượng thư bộ Lễ dưới triều Nguyễn chuyển nội dung của tấm bia này thành chữ Hán - Nôm.

Còn tấm bia thứ 2 thì được lập năm 1871 bởi 8 vị quan người Khánh Hòa và Bình Thuận để thể hiện tình hữu nghị cả về chính trị lẫn văn hóa của hai tỉnh.

Tấm bia tiếp theo là tấm bia dịch lại câu chuyện về nữ vương Po Ina Nagar đã được dịch sang chữ quốc ngữ, dựng vào năm 1972 và tấm bia cuối cùng, được lập gần đây nhất là năm 2010, giới thiệu về di tích Tháp Bà Ponagar.

Hùng Giang (t/h)