Động Thiên Hà thuộc xã Sơn Hà, huyện Nho Quan, cách thành phố Ninh Bình 24km. Đây là một phần danh thắng trong Quần thể di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Tràng An. Động Thiên Hà, gồm hai động chính là động Thiên Hà và động Thiên Thanh.

Động Thiên Hà thực sự là một miền đất đầy sức hút với du khách với gần 400 hang động, trong đó có 100 hang động nước, gần 300 hang động khô. Nơi đây hội tụ cả hai yếu tố - đó là động nước, động khô, đẹp lung linh, huyền ảo với những nhũ đá kỳ vĩ. Vẻ đẹp của hang động nơi đây đã được nhiều du khách ví là Dải ngân hà trong lòng núi.

Cửa vào động Thiên Hà. Ảnh Thành Trung.

Từ bản Mường Thổ Hà, con thuyền nhẹ lướt trên dòng kênh nhỏ có chiều dài chừng 1km, thuộc hệ thống sông Bến Đang. Chạy dọc theo dòng kênh này là dãy núi Tướng, nơi động Thiên Thanh và Thiên Hà ẩn mình. Núi Tướng có độ cao gần 200m. 

Ở thế kỷ X, dãy núi này đóng vai trò là bức tường thành thiên nhiên vững chắc bao bọc, bảo vệ kinh thành Hoa Lư (phía Tây Nam), gắn liền với những địa danh mang đậm dấu ấn lịch sử, văn hoá một thời như Bến thuyền Nhà Lê, Núi Phật Đầu Sơn, Thửa Ruộng Đấu Lính...đầy oai hùng. 

Theo truyền thuyết, vua Lê đã triệu tập binh lính ở đây và phong tướng lĩnh, từ đó, núi có tên gọi là núi Tướng.

Đi hết dòng kênh, ngay gần bến thuyền có một con đường dẫn lên núi, du khách lên 157 bậc đá là tới động Thiên Thanh.

Đây là một động khô, không lớn lắm, chiều dài chỉ hơn 50m nhưng vẻ đẹp trong động phải khiến người ta trầm trồ thích thú. Vị trí và bề mặt của các lớp măng đá, thạch nhũ đã góp phần tạo nên chiều sâu và sự phong phú của động. 

Những khối nhũ đá với hình dạng khác nhau, trắng muốt như tuyết, lấp lánh, mờ ảo, lúc thì nằm cách xa nhau để lộ ra mảng trần hang rộng lớn, lúc thì sít lại với nhau như những rặng san hô... .

Bên trong động Thiên Hà. Ảnh: Thành Trung.

Đến đây, du khách sẽ bị choáng ngợp bởi vẻ đẹp kỳ vĩ, tráng lệ khi chiêm ngưỡng những nhũ đá xếp tầng tầng lớp lớp từ phía trên vòm hang xuống đến tận chân động rồi lại tạo thành bức rèm che óng ánh đầy quyến rũ.

Cách động Thiên Thanh vài trăm mét là động Thiên Hà. Cửa động Thiên Hà không lớn lắm, chiều cao của động ước chừng chỉ 3 - 4m, nhưng càng vào phía trong cảnh vật hiện ra càng làm người ta ngạc nhiên và bị hấp dẫn bởi vẻ đẹp của hàng nghìn kiệt tác đá do bàn tay tạo hoá tỷ mỉ chạm khắc và sắp đặt. Động có chiều dài 700m bao gồm động khô dài 200m và động nước dài 500m. 

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước, động Thiên Hà là một quần thể hang động sống, bởi sự phát triển của các lớp địa chất nơi đây vẫn đang tiếp diễn một cách mạnh mẽ.

Phần động khô là nơi cao và rộng nhất trong động Thiên Hà, có nền rộng khoảng 40m, chiều dài 200m với vô số các nhũ đá hình dạng khác nhau gợi trí tưởng tượng của con người như: hình ông Bụt, lâu đài, hình muông thú, hình cánh quạt, hình tai người... 

Thêm vào đó, động khô còn có cửa thông lên sườn núi phía Nam, được gọi là Giếng trời. Giếng trời rộng và cao gần 3m được ánh sáng tự nhiên chiếu xuống tận đáy khiến không gian rộng mở và thoáng gió. 

Giếng trời trong hang động. Ảnh: Thành Trung.

Vào những ngày nắng vàng, ánh sáng ấy phản chiếu vào các khối nhũ đá, tỏa ra những ánh màu rất huyền ảo và bắt mắt. Khu Giếng trời này còn lưu lại nhiều dấu tích của người Việt cổ, sống cách đây khoảng 7.500 đến 10.000 năm. 

Tại đây, các nhà khoa học tìm thấy vết tích của nhuyễn thể, công cụ ghè đẽo, mảnh tước của nhóm mắc ma, xương động vật trên cạn... 

Cư dân ở đây sống và khai thác trọn vẹn trong môi trường biển tiến. Tầng văn hóa được bảo tồn gần như nguyên vẹn trong động Thiên Hà cho thấy một bức tranh sinh động về cuộc sống của người Việt cổ với sự thích ứng và sáng tạo của cư dân văn hoá trước và sau biển tiến qua thời kỳ biển thoái trong thời đại đá mới.

Hết phần động khô là tới động nước, du khách đi thuyền trên dòng sông ngầm dài 500m được ví như dải ngân hà, còn các nhũ đá bên trên và hai bên dòng sông đẹp tựa như trăng như sao. Phía dưới mặt nước phản chiếu lấp lánh ánh sáng lên trên càng làm cho cảnh vật lung linh huyền ảo. 

Động Thiên Hà như dải ngân hà uốn lượn, hun hút như vô tận với tầng tầng lớp lớp khối thạch nhũ lung linh sắc màu với những truyền thuyết về đảo Hoa Tiên, Bầu Sữa Mẹ,... tạo cho du khách cảm giác lạc vào cõi thần tiên, đắm say với chốn “bồng lai tiên cảnh”.
Với vẻ đẹp huyền ảo, tráng lệ, khu du lịch sinh thái động Thiên Hà thực sự là một điểm nhấn của du lịch hang động ở Ninh Bình để du khách cùng khám phá và chiêm ngưỡng.

Thành Trung (t/h)