Trong cai nghiện ma túy, cắt cơn giải độc (detoxification) là quá trình giúp người nghiện từ bỏ sử dụng một chất ma túy mà trước đó đã quen sử dụng và bị lệ thuộc vào nó. Đây là một giai đoạn điều trị nhằm hạn chế tối đa các triệu chứng khó chịu của cơ thể khi xuất hiện hội chứng cai và phản ứng nguy hại.

Ảnh minh hoạ, nguồn internet

Hội chứng cai xuất hiện khi người nghiện ngừng dung nạp ma túy vào cơ thể. Khi đó, cơ thể sẽ phản ứng lại bằng việc xuất hiện tình trạng mất thăng bằng. Tình trạng này có những biểu hiện như: Thèm nhớ thuốc, khó tập trung, bứt rứt, bồn chồn, khó chịu, cơ thể đau nhức…

Theo ý khoa thế giới, cắt cơn nghiện an toàn là một quá trình giúp chế ngự khó chịu về thể chất gây ra khi ngừng sử dụng ma túy trong khi tiến hành cắt cơn. Trong quá trình tiến hành cắt cơn, người ta có thể sử dụng 2 nhóm phương pháp cắt cơn. Đó là cắt cơn có sử dụng thuốc (Medicated detoxification); và cắt cơn không sử dụng thuốc (Non medicated detoxification).

Qua thực tế, bên cạnh việc sử dụng một trong hai phương pháp trên, các bác sĩ còn kết hợp với một số phương pháp khác nữa dưới sự hướng dẫn, trị liệu của đội ngũ cán bộ trị liệu, cán bộ giám sát, hỗ trợ để hiệu quả cắt cơn là cao nhất.

Cắt cơn được tiến hành nhằm mục đích chuẩn bị “tiền đề” trước khi người nghiện ma túy đi vào cai nghiện thực sự. Tuy nhiên, vượt qua được giai đoạn cắt cơn không có nghĩa là bạn đã hoàn toàn cai được ma túy. Đây chỉ là giai đoạn đầu tiên và dễ dàng nhất trong toàn bộ quá trình cai nghiện ma túy của người nghiện, nhưng để cai nghiện được thành công thì người nghiện cần phải trải qua giai đoạn này sau đó mới có thể đi đến giai đoạn điều trị chống tái nghiện.

Cắt cơn có vai trò quan trọng trong quá trình cai nghiện ma túy của người nghiện. Một số quan điểm nói rằng: Chỉ cần cắt cơn, giúp cơ thể thoát khỏi tình trạng thèm nhớ thuốc, vật vã, khó chịu là đã cai nghiện thành công. Đây là một quan điểm phiến diện, sai lầm bởi vì quá trình cai nghiện muốn thành công được thì chúng ta cần phải thực hiện cắt cơn và phòng chống tái nghiện.

Vì vậy, nhiệm vụ chính của giai đoạn cắt cơn chỉ là nhằm xóa bỏ sự lệ thuộc vào ma túy về mặt thể chất. Tuy nhiên, ở người nghiện ma túy luôn luôn tồn tại hai sự lệ thuộc, đó là lệ thuộc thể chất vào ma túy và lệ thuộc tâm lý vào ma túy.

Cụ thể, sự lệ thuộc về thể chất vào ma túy thể hiện ở chỗ nếu ngưng sử dụng, hội chứng cai sẽ xuất hiện các triệu chứng như: cơ thể mệt mỏi, đau nhức… Tuy nhiên, sau giai đoạn cắt cơn khoảng 7 - 10 ngày (có những trường hợp có thể lên đến 2 tháng, tùy thuộc vào lượng ma túy đã được dung nạp), cơ thể sẽ tự điều chỉnh và dần ổn định trở lại. Do đó, hội chứng cai dần biến mất đồng nghĩa với sự lệ thuộc về thể chất không còn nhưng sự lệ thuộc tâm lý vào ma túy vẫn còn đó.

Sự lệ thuộc tâm lý vào ma túy thể hiện ở chỗ người nghiện sau khi cắt cơn vẫn nhớ đến những cảm giác hưng phấn, dễ chịu do ma túy mang lại, sự ghi nhớ này có thể kéo dài trong nhiều tháng, nhiều năm. Bởi với người nghiện, chỉ có ma túy mới có khả năng đem lại cho họ những khoái cảm, hưng phấn.

Hiện nay, ở Việt Nam, các cơ sở điều trị cai nghiện chỉ tiến hành các phương pháp can thiệp loại bỏ sự lệ thuộc về mặt thể chất (hay còn gọi là cắt cơn), còn sự lệ thuộc về tâm lý chưa được chú ý. Vì vậy mà kết quả không được như mong muốn vì tỉ lệ tái nghiện vẫn rất cao.

Giai đoạn cắt cơn là giai đoạn mở đầu cho quá trình đoạn tuyệt với ma túy

Giai đoạn cắt cơn đóng vai trò như là giai đoạn mở đầu cho quá trình đoạn tuyệt với ma túy của người sử dụng nó. Mặc dù, giai đoạn này có thể được hoàn thành trong khoảng thời gian ngắn, nhưng tầm quan trọng của nó trong việc cai nghiện của người nghiện ma túy là không thể phủ nhận, nó như là phương pháp giúp người nghiện thích nghi với việc không sử dụng ma túy, ngừng dung nạp ma túy vào cơ thể, giúp dần dần loại bỏ, thanh lọc cơ thể khỏi những dư lượng ma túy còn tồn tại để chuẩn bị sức khỏe, tinh thần tốt nhất có thể bước vào giai đoạn phòng chống tái nghiện.

Trước khi cắt cơn, diễn biến tâm lý của người nghiện trước giai đoạn cắt cơn thường xoay quanh hai mặt: Một mặt, họ có chút bất an, lo lắng, hoang mang về việc cắt cơn và những triệu chứng họ sắp phải trải qua. Mặt khác, họ cũng quyết tâm cao muốn từ bỏ ma túy và tư thế sẵn sàng phối hợp với cán bộ trị liệu để tham gia điều trị trong giai đoạn này.

Trong giai đoạn cắt cơn, thông thường, lúc đầu, họ sẵn sàng phối hợp với cán bộ để tham gia trị liệu, sau rồi lại thay đổi ý kiến không muốn cai nữa. Sự biến đổi tâm lý này có nguyên nhân từ việc học viên bị mâu thuẫn giữa hai chiều cảm xúc là thèm nhớ sử dụng thuốc lên đến đỉnh điểm và mong muốn được cai nghiện thành công. Cụ thể, điển hình về tâm lý của người nghiện trong giai đoạn cắt cơn là sự thèm nhớ thuốc cao độ, lên đến đỉnh điểm gây ra sự biến đổi trong hành vi, bất thường về cảm xúc như: buồn giận vô cớ, cau có, mặc cảm, hoảng hốt, hoang mang…; tiếp đến là sự lạc quan ảo, mong muốn được cai nghiện thành công cảm thấy lạc quan, tự mãn, vẽ lên nhiều viễn cảnh vì tin là mình chắc chắn sẽ cai nghiện được. Họ có xu hướng cường điệu hóa mọi vấn đề và khẳng định chắc chắn rằng bản thân có thể làm được tất cả, có thể vượt qua được tất cả. Người nghiện có thể chủ quan và tái nghiện với suy nghĩ “cai nghiện (cắt cơn) đơn giản, khi không muốn nữa thì cai vì cai dễ dàng, không tốn kém”. Đây là suy nghĩ sai lầm nguy hiểm dễ xuất hiện trong cơn thèm nhớ ma túy.

Tiếp đến là tâm lý muốn buông xuôi tất cả, mất niềm tin vào bản thân, không muốn có gắng nữa. Một số người trước khi bước vào giai đoạn cắt cơn thường quyết tâm cao nhưng lại rất nhanh thay đổi ý định khi phải đối mặt với các cơn thèm nhớ ma túy và đau đớn của hội chứng cai. Lúc đầu thì họ sẵn sàng phối hợp, nhưng sau rồi lại thờ ơ, trách móc, đổ lỗi, bỏ cuộc…Một khi không vượt qua được hội chứng cai, họ trở nên mất niềm tin, bắt đầu nghĩ đến việc sử dụng lại ma túy, có thể tự làm tổn thương chính mình… nhằm không phải chịu đựng hội chứng cai nữa. Khi đã sử dụng lại, đã tái nghiện, ở họ lại xuất hiện tâm lý chán nản, muốn buông xuôi tất cả.

Sau cùng, nhiều người cai nghiện lại có tâm lý thoái lùi. Họ mong sớm kết thúc giai đoạn khó khăn và đau đớn này, muốn được giải thoát bản thân theo hướng thỏa hiệp với ma túy, quay trở về giai đoạn sử dụng ma túy.

Những diễn biến tâm lý của học viên cai nghiện ở giai đoạn cắt cơn khá phức tạp, chúng là những biểu hiện đau đớn, khó chịu về mặt cơ thể nhưng lại tác động rất lớn đến tâm lý người nghiện…Vì vậy nên, chúng trở thành những rào cản khiến họ dễ có xu hướng tái nghiện, cai nghiện không thành công: bỏ dở điều trị hoặc trốn khỏi nơi cai nghiện, sợ các hội chứng cai…

Những người hỗ trợ cho người nghiện trong giai đoạn cắt cơn cần đặc biệt chú ý tạo động lực, đồng thời kiên quyết, nghiêm khắc với họ để giúp họ bước qua những trở ngại đầu tiên này. Đồng thời, cần để cho người nghiện hiểu được rằng, cai nghiện không đơn thuần chỉ là cắt cơn. Nhiều trường hợp, người nghiện bỏ được ma túy, cắt cơn thành công khi họ còn ở trong những trung tâm cai nghiện, nhưng sau khi về cộng đồng, họ lại rất dễ tái nghiện; để cắt cơn chỉ cần 5- 10 ngày nhưng cai nghiện và đoạn tuyệt hoàn toàn với ma túy, chống tái nghiện là việc cả đời.

Phục hồi sức khỏe và tâm lý sau cắt cơn

Tâm lý của người nghiện trong giai đoạn cắt cơn và sau giai đoạn cắt cơn không có sự đồng nhất. Sau khi vượt qua những mâu thuẫn về tâm lý trong suốt quá trình trong cắt cơn, sau cắt cơn, người nghiện bước vào những rối nhiễu tâm lý phức tạp mới, đặc biệt là chứng hồi tưởng dẫn đến thèm nhớ ma túy và những khoái cảm mà nó mang lại.

Trước những rối nhiễu đó, tâm lý của người nghiện thay đổi tùy theo những cá nhân riêng biệt, phân thành hai chiều hướng tâm lý tích cực và tâm lý tiêu cực.

Với tâm lý tích cực, học viên sẽ từng bước cải thiện trình trình độ nhận thức (về ma túy và sự lệ thuộc từ ma túy) và kỹ năng sống để phục hồi sức khỏe và tư tưởng của bản thân (chia sẻ nhiều hơn với cán bộ điều trị, đồng cảm và “cùng tiến” những người đồng đẳng với mình); người nghiện đã phần nào lấy được lòng tin từ người thân và các cán bộ điều trị. Lúc này họ cảm thấy được trở lại cuộc sống và khẳng định mình, hơn nữa ở giai đoạn này điều kiện thể chất được phục hồi, dẫn đến sự hồi phục về tinh thần; cuối cùng là họ có mong muốn sửa sai và cống hiến. Người có quá khứ lệ thuộc vào ma túy hiểu rõ những đau đớn và dằn vặt về thể chất lẫn tâm lý nên rất đồng cảm với những người đồng đẳng, họ có xu hướng nâng đỡ và vực dậy những cảnh đời, những con người đang lầm đường, lạc bước vào ma túy.

Với tâm lý tiêu cực, họ sống trong ám ảnh bị tái nghiện, lo ngại bạn nghiện cũ đến rủ rê, dẫn đến không đủ tự tin về khả năng tự chủ của bản thân, cảm thấy không đủ tự chủ trước sự cám dỗ của ma túy khiến họ luôn lo lắng, ám ảnh; họ xấu hổ, tội lỗi không vượt qua được cám dỗ, từ đó dẫn đến chán nản, mất tinh thần (một số người tái nghiện vì cảm thấy thất bại, bối rối, mất tinh thần, dẫn đến hành vi thay đổi, trở lại giai đoạn đầu thèm nhớ và liên tưởng đến ma túy, hành động để đáp ứng những cảm giác đó). Ngoài ra, họ còn không chịu được những khó chịu, bức xúc. Người nghiện nhớ lại những cảm giác dễ chịu mà ma túy đem lại để dẫn đến thỏa hiệp : “sử dụng nốt lần này nữa thôi” , gây ra tình trạng tái nghiện, tiếp tục sử dụng ma túy với liều nặng hơn. Người nghiện lúc này suy sụp, sống bất cần, họ có thể sa vào con đường phạm pháp như trộm cắp, cướp giật, hành nghề mại dâm để có tiền hút, chích ma túy. Một số trường hợp do không vượt qua được những cảm giác chán nản, tuyệt vọng cùng thời gian khủng hoảng kéo dài, đã quyết định tự giải thoát cho mình bằng cái chết.

Qua đó chúng ta có thể nhận thấy, trải qua mỗi giai đoạn cắt cơn, người nghiện ma túy lại phải đối mặt với những khó khăn về thể chất và những cung bậc tâm lý đan xen.

Vì những lẽ trên, ngoài việc tư vấn và hỗ trợ kịp thời cho học viên về mặt trị liệu, tư tưởng, những người làm công tác hỗ trợ cai nghiện, hỗ trợ cắt cơn rất cần nắm vững những khó khăn tâm lý của học viên, các trạng thái tâm sinh lý của họ trong từng giai đoạn để giúp đỡ sát sao, tận tình, tạo động lực và hướng dẫn để họ trở về tái hòa nhập cộng đồng. Bên cạnh đó, sự quan tâm chia sẻ, động viên bằng tình thân, sự hiểu biết của gia đình và quyết tâm của họ trong việc cắt cơn, cai nghiện của học viên cũng là động lực rất lớn góp phần làm nên sự thành công cắt cơn cho người nghiện.

Hà Phương (t/h)