Hải Phòng, vùng đất giàu truyền thống văn hóa, với nhiều di sản văn hóa phi vật thể phong phú và đặc sắc, tự hào đóng góp cho sự nghiệp bảo tồn và phát triển nghệ thuật múa rối nước Việt Nam, tiêu biểu có làng rối nước Nhân Mục, xã Nhân Hòa, huyện Vĩnh Bảo.

Múa rối nước là một loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian truyền thống độc đáo, ra đời từ nền văn hóa lúa nước. Trải qua hơn một trăm năm hình thành và phát triển, ngày nay múa rối nước đã trở thành một môn nghệ thuật truyền thống, một sáng tạo đặc biệt của người Việt, trong đó có mua rối nước Nhân Mục.

Theo các tài liệu còn lưu giữ, năm Nhâm Tý 1911, cụ Nguyễn Văn Ngại, người làng Nhân Mục (xã Nhân Hòa, huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng) là người đầu tiên thực hiện việc biểu diễn múa rối tại đây, sau khi đi xem và học hỏi ở các phường rối khác. Thời kỳ đầu, các con rối chủ yếu được làm bằng rơm rạ, giấy bồi và việc biểu diễn được thực hiện trên cạn. Về sau, cụ Ngại và các thành viên tiếp nối của phường rối đã tìm các vật liệu nổi, tạo hình con giống và tổ chức biểu diễn dưới ao, hồ. Múa rối nước Nhân Hòađã ra đời từ đó.

Ban đầu, phường rối Nhân Hòa chủ yếu biểu diễn tại các dịp lễ hội ở đình làng Nhân Mục,Cựu Điện. Trong những năm trước cách mạng tháng 8 năm 1945 và kháng chiến chống thực dân Pháp, đời sống nhân dân khó khăn,múa rối nước ít được biểu diễn và có nguy cơ thất truyền. Khi hòa bình lập lại, hoạt động biểu diễn rối nước ở Nhân Hòa được khôi phục vớisự tìm tòi, sáng tạo mới, điển hình như việc học cách làm các con rối bằng gỗ và nghệ thuật điều khiển con rối từ xa. Từ đây, phường rối nước Nhân Hòa đã đi biểu diễn khắp nơi, trong và ngoài thành phố.

Năm 1978, phường múa rối nước Nhân Hòa chính thức được thành lập. Năm 1991,phường đã truyền dạy nghệ thuật múa rối nước cho đoàn múa rối Hải Phòng. Năm 2000, phường được kết nạp là thành viên thứ 12 của Hiệp hội múa rối Unima Việt Nam và được hỗ trợ kinh phí xây dựng nhà thủy đình, đào tạo nghề cho các diễn viên, nhạc công và tạo hình con rối. Suốt quá trình hoạt động và phát triển của mình, phường múa rối nước Nhân Hòa đã được những thành tựu như: Huy chương vàng Liên hoan nghệ thuật Rối nước dân gian Festival Huế 2004; 2 Huy chương vàng và Bạc, Liên hoan Rối nước không chuyên toàn quốc Phú Thọ 2005, 2 Giải A (chương trình múa rối và trò diễn hay) tại Liên hoan múa rối dân gian toàn quốc (tháng 6/2011) do Cục Nghệ thuật Biểu diễn (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức. 

Ngày nay, phường múa rối nước Nhân Hòa có khoảng 20 nghệ nhân, trong đó có 3 nghệ nhân nữ với hơn 100 con rối to nhỏ các loại. Những năm gần đây, hoạt động của phường tương đối đều đặn nhờ chính vào việc thu hút du khách trong và ngoài nước trong tuyến du khảo đồng quê Hải Phòng. Có thời điểm bình quân phường đón khoảng 20 đoàn khách một tháng, có tháng cao điểm đón tới 40-50 đoàn, trong đó có nhiều khách du lịch quốc tế đến từ các nước Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Ấn Độ...Với những giá trịlịch sử và văn hóa quý báu, ngày 20/12/2019, nghệ thuật trình diễn dân gian múa rối nước Nhân Hòa đã vinh dự được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ký quyết định công nhận và đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia để bảo tồn và phát triển.

Phương Hoa