Ninh Bình có rất nhiều làng nghề truyền thống nổi tiếng như: làng nghề Thuê Văn Lâm, làng nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân… Trong số đó phải kể đến làng gốm Bồ Bát - nơi được xem là làng nghề gốm sứ thuở sơ khai, là “tổ nghề” của làng gốm Bát Tràng ngày nay.

Làng gốm cổ Bồ Bát xưa, nay là làng Bạch Liên, thuộc xã Yên Thành, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình, vốn là làng nghề nổi danh với nhiều sản phẩm gốm sắc trắng độc đáo và tinh tế. Nơi đây có loại đất sét Bồ Di còn gọi là đất non sương rất quý hiếm. Loại đất này có đặc điểm tạo nên dòng men trắng, chỉ cần nung 50-70% thời gian so với các loại đất khác nhưng vẫn bảo đảm chất lượng về độ mịn, cứng, sau khi nung sản phẩm ít bị nứt, vỡ hơn so với các loại đất sét khác. Gốm Bồ Bát đã có hàng nghìn năm lịch sử. Điều này đã được xác nhận qua dấu tích của những lớp đất nung, mảnh gốm ken dày đặc được tìm thấy rất nhiều ở vùng này. Thời Đinh - Tiền Lê, những người thợ tài hoa của làng đã sáng tạo ra những sản phẩm cao cấp để tiến vua như gạch đất nung “Đại Việt quốc quân thành chuyên” - loại gạch chuyên dùng để xây thành, các sản phẩm gốm tinh xảo như đầu rồng, mặt linh thú, bát đĩa, đồ gia dụng...

Theo sử sách ghi lại, khi vua Lý Thái Tổ dời đô về thành Đại La đã mang theo 5 dòng họ lớn của Bồ Bát nhằm xây dựng kinh đô mới, sản xuất các sản phẩm gốm sứ phục vụ triều đình và dân sinh. Những nghệ nhân này đã định cư tại vùng đất ven sông Hồng, lập nên làng nghề Bát Tràng ngày nay. Từ đó, người dân Bồ Bát không còn giữ được nghề truyền thống và nghề gốm ở đây đã bị thất truyền.

Sản phẩm gốm Bồ Bát, Yên Mô, Ninh Bình

Ngày nay, cùng với sự phát triển của du lịch Ninh Bình, nghề gốm cổ truyền thống làng Bồ Bát cũng trỗi dậy và phát triển. Sản phẩm gốm, sứ Bồ Bát rất đa dạng, từ những vật dụng sinh hoạt như ấm chén, bát đĩa, lọ hoa … đến những sản phẩm lưu niệm, trang trí như chuông gió, vòng cổ, tranh gốm mỹ thuật… Tất cả đều được chế tác tinh xảo, phủ màu men gan - loại men giả cổ, trắng và sâu men, độ bền cơ học tốt, độ mịn cao. Bằng sự khéo léo và tình yêu quê hương, những người thợ của làng nghề đã thổi hồn cho các sản phẩm gốm sứ bằng những nét vẽ hoa văn, hình ảnh cách điệu mang nét chấm phá ấn tượng của non nước Ninh Bình.

Nghệ nhân xưởng gốm Bồ Bát

Anh Phạm Văn Vang, Giám đốc Xưởng gốm làng Bồ Bát, người đầu tiên xây dựng và hồi sinh nghề gốm cổ. Xưởng gốm Bồ Bát với quy mô hơn 300m2, là xưởng đầu tiên và duy nhất của làng Bạch Liên cho đến nay được dựng lên sau hàng trăm năm chìm vào quên lãng. Sản phẩm chính của cơ sở là ấm chén, bát đĩa, lọ hoa, các sản phẩm mang các hoa văn, họa tiết tạo được nét riêng biệt, khác với các dòng gốm khác mang hình ảnh liên quan tới các giá trị lịch sử văn hóa của mảnh đất cố đô, các điểm du lịch nổi bật của Ninh Bình như:khu du lịch sinh thái Tràng An, cố đô Hoa Lư, chùa Bái Đính, Tam Cốc-Bích Động…Sản phẩm gốm Bồ Bát ra thị trường được đánh giá rất tốt do men dày, trắng và sâu men, độ bền cơ học tốt, giá thành bằng một nửa so với sản phẩm cùng loại trên thị trường. Đội ngũ thợ có tay nghề giỏi của xưởng gốm tập trung nghiên cứu, chọn lọc tìm hiểu những nét văn hóa đặc trưng, hiện vật đặc sắc, cô đọng của quê hương để chuyển tải bằng nét vẽ hoa văn, hình ảnh cách điệu trên gốm. 

Sản phẩm gốm Bồ Bát, Yên Mô, Ninh Bình

Bộ đồ gốm của DN tư nhân gốm Bồ Bát - sản phẩm của tỉnh Ninh Bình được Bộ Công Thương bình chọn và tôn vinh là sản phẩm công nghiệp, nông nghiệp tiêu biểu cấp quốc gia năm 2015.

Văn Lâm