Ninh Bình là vùng đất nổi tiếng với bề dày lịch sử và truyền thống văn hóa, nơi lưu giữ những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Nơi đây có Kinh đô Hoa Lư tồn tại 42 năm dưới 3 triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý; có vị trí, vị thế đặc biệt trong sự nghiệp dựng nước, giữ nước của dân tộc. Hiện nay, tỉnh Ninh Bình đang triển khai nhiều hoạt động nhằm phục dựng, phỏng dựng, bảo tồn giá trị văn hóa đặc sắc của Cố đô Hoa Lư, thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa hướng tới xây dựng thành phố trực thuộc Trung ương với đặc trưng đô thị di sản thiên niên kỷ, thành phố sáng tạo.

Lễ khai mạc Lễ hội Hoa Lư - một trong những sự kiện quan trọng nhằm bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử, văn hoá độc đáo của đất và người Cố đô. Ảnh: BC

Kinh đô Hoa Lư qua 42 năm tồn tại đã làm tròn sứ mệnh lịch sử của quốc gia và để lại một di sản rất phong phú về giá trị lịch sử trong tiến trình lịch sử của dân tộc. Đó là một thành tựu lớn trên con đường xây dựng và bảo vệ đất nước, một cột mốc rất quan trọng trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta ở thế kỷ X.

Các cuộc điều tra khảo cổ học cho thấy thành Hoa Lư có quy mô lớn, được xây dựng trên cơ sở nối liền nhiều quả núi thiên nhiên bằng các đoạn tường thành. Việc đắp thành gồm nhiều vòng thành nương theo địa thế tự nhiên ở Hoa Lư đã mang truyền thống đắp thành của người Việt từ thời An Dương Vương, thể hiện rõ tinh thần tự chủ, tự cường mạnh mẽ ở mức rất cao trong công cuộc xây dựng và bảo vệ nền độc lập của vương triều Đinh và nhân dân Đại Cồ Việt…

Tuy nhiên, yêu cầu đặt ra là cần phải tập trung phục dựng, phỏng dựng, bảo tồn di sản văn hóa các kiến trúc, cảnh quan riêng có, giá trị văn hóa đặc sắc của Cố đô Hoa Lư gắn với giáo dục truyền thống, bảo tồn di sản. Mới đây, tỉnh Ninh Bình đã tổ chức tọa đàm khoa học "Tư vấn về chiến lược bảo tồn, phỏng dựng, phục dựng và phát huy giá trị di sản kinh đô Hoa Lư bằng giải pháp khoa học và công nghệ". Từ ý kiến đóng góp của các chuyên gia, nhà khoa học, tỉnh Ninh Bình sẽ chủ động xây dựng, đề xuất nội dung phối hợp cụ thể trên cả 2 phương diện phục dựng và phỏng dựng Kinh đô Hoa Lư. Việc này nhằm tạo tiền đề để phát triển công nghiệp văn hóa, du lịch; giáo dục truyền thống, bồi tụ niềm tự hào di sản cho thế hệ trẻ; tạo động lực cho công tác bảo tồn được tốt hơn.

Cố đô Hoa Lư, Ninh Bình. Ảnh: BC

Theo đó, đối tượng nghiên cứu phục dựng, phỏng dựng gồm: Cung điện, Hoàng thành Hoa Lư, trường thành, di sản cảnh quan Hoa Lư, các kiến trúc nhà cửa, dinh thự, công quán, cầu cống, cảng thị của kinh thành (các kiến trúc trong Kinh thành Hoa Lư như "đài", "vọng", "quán", "lầu", "cầu"... phục vụ cho đời sống Hoàng cung Đinh - Tiền Lê - Lý; các "quân  doanh", "cảng thị", "hàng quán" của đời sống quân thành và thị thành; phục dựng gắn với công viên hóa các làng nghề như gốm Bồ Bát); nghề thêu Văn Lâm, Sinh Dược; đá mỹ nghệ; nghệ thuật chèo, xẩm…

Cố đô Hoa Lư là nơi lắng đọng những ký ức vàng son của vương triều nhà Đinh và Tiền Lê, là hình ảnh phản chiếu sinh động dấu ấn trung tâm quyền lực đầu tiên của Đại Việt trong lịch sử. Dấu tích Kinh đô Hoa Lư đã bị phá hủy từ lâu và sử sách không có nhiều ghi chép, mô tả nên hiểu biết về diện mạo, quy mô, cấu trúc và hình thái của kinh thành vô cùng khó khăn.

Những mong muốn về việc nghiên cứu phỏng dựng, phục dựng dù mang tính chất giả định về hình thái các công trình kiến trúc cung điện của Kinh đô Hoa Lư xưa càng trở nên vô cùng khó khăn, chưa có tính khả thi bởi do thiếu cơ sở dữ liệu khoa học của khảo cổ học và sử học. Vì vậy, nếu quyết tâm thực hiện mục tiêu quan trọng này trước hết cần phải có chiến lược đầu tư Dự án khai quật, nghiên cứu khảo cổ học tổng thể khu di tích và tổ chức thực hiện một cách chuyên nghiệp, bài bản và tuân thủ nguyên tắc vừa khai quật, vừa bảo tồn di sản, vừa nghiên cứu so sánh giải mã giá trị di sản. Đồng thời, đầu tư dự án nghiên cứu quy hoạch bảo tồn, xây dựng bảo tàng khảo cổ học tại chỗ nhằm đưa Cố đô Hoa Lư trở thành một bảo tàng sống về kinh đô đầu tiên của Nhà nước Đại Việt trong lịch sử, trở thành điểm du lịch văn hóa mang tầm quốc gia và khu vực.

BC