Cố đô Hoa Lư là quần thể di tích quốc gia đặc biệt, chứa đựng nhiều giá trị lịch sử, văn hóa tiêu biểu; Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, nơi đây đã trở thành một vùng văn hóa đặc sắc, đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ, truyền tải các giá trị văn hóa từ xa xưa để lại. Trong quá trình xây dựng Đô thị Di sản thiên niên kỷ, ngoài việc gìn giữ, phát huy các giá trị của các di sản, thì việc nâng tầm di tích quốc gia đặc biệt cố đô Hoa Lư, tương xứng với đô thị di sản trong tương lai là một trong những việc làm cần thiết.

Cố đô Hoa Lư được mệnh danh là “Kinh đô đá” cần bảo tồn và phát huy các giá trị của di tích quốc gia đặc biệt.

Hoa Lư là kinh đô đầu tiên của nhà nước Đại Cồ Việt,  nơi phát tích sự nghiệp 3 triều đại: Đinh-Tiền Lê và khởi đầu triều Lý. Khu di tích lịch sử, văn hóa Cố đô Hoa Lư đã được Bộ Văn hóa xếp hạng di tích quốc gia đợt đầu tiên năm 1962; được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích cấp quốc gia đặc biệt năm 2012. Những dấu tích lịch sử, văn hóa còn hiện hữu tại đây rất phong phú và đa dạng, bao gồm hệ thống kiến trúc thờ tự, tường thành, hang động.

Trong khu vực Cố đô Hoa Lư hiện nay còn lưu giữ được hàng nghìn di vật, cổ vật có giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học. Trong đó tiêu biểu là 5 bảo vật quốc gia được lưu giữ, bảo quản tại đây, đó là: Cột Kinh Phật chùa Nhất Trụ, 2 bộ Long sàng Đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng, 2 Bộ Phủ Việt Đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng, và đền thờ Vua Lê Đại Hành…Không gian thiêng ở cố đô Hoa Lư rất phong phú, đa dạng và đặc sắc với nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa, tôn giáo, khảo cổ,  cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ,  lễ hội truyền thống đa sắc màu, phong tục tập quán, lối sống địa phương…tạo nên sức hấp dẫn riêng biệt đối với du khách.

Kể từ khi di tích được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt đến nay, các cấp, các ngành, địa phương trong tỉnh đã quan tâm bảo tồn, phát huy giá trị di tích, trong đó tập trung vào các hoạt động như: nghiên cứu, khai quật khảo cổ học; tổ chức Hội thảo khoa học; Xây dựng quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị khu di tích ....

Bên cạnh việc ứng dụng công nghệ giúp đội ngũ hướng dẫn viên thuận tiện trong việc giới thiệu đến du khách giá trị của khu di tích, công tác trùng tu, tôn tạo di tích Cố đô Hoa Lư được triển khai cẩn trọng, thực hiện nghiêm túc các quy định của Nhà nước về trình tự thủ tục bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích theo đúng Luật Di sản văn hóa và các quy định pháp luật liên quan. Hầu hết các hạng mục chính  đều được tu bổ, tôn tạo, hệ thống cơ sở hạ tầng được cải tạo, nâng cấp, góp phần bảo vệ tính bền vững  và phát huy giá trị của di tích gắn với phát triển du lịch. Có thể kể đến các hạng mục công trình như: tu bổ, tôn tạo Quảng trường sân lễ hội; khu lăng mộ Vua Đinh Tiên Hoàng, lăng mộ Vua Lê Đại Hành;  các di tích gốc trong khu di tích;  các di tích liên quan đến Nhà nước Đại Cồ Việt; xây dựng nhà trưng bày khảo cổ…

Trong đó, tiêu biểu là ngôi Chùa Nhất Trụ là di tích mang giá trị lịch sử và kiến trúc nghệ thuật của kinh đô Hoa Lư xưa. Chùa được tọa lạc trên khoảng đất rộng hơn 3.000 m2. Sau một thời gian được trùng tu, tôn tạo, bảo tồn, đến nay chùa Nhất Trụ có một không gian nghệ thuật độc đáo của lối kiến trúc riêng, đặc sắc, nhất là điêu khắc đá trên trụ cột kinh. Hiện nay, chùa đang tiếp tục được thi công, xây dựng dự án tu bổ, tôn tạo với một số hạng mục tiêu biểu như: khu vực nhà ăn, khu vệ sinh, lát nền sân chùa…Sau khi hoàn thiện sẽ góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho việc sinh hoạt tín ngưỡng của nhân dân và du khách khi đến thăm quan, chiêm bái cảnh chùa.

Với vị trí đặc biệt quan trọng về lịch sử, những năm qua, xã Trường Yên luôn quan tâm làm tốt công tác giữ gìn, phát huy giá trị của Khu di tích lịch sử, văn hóa Cố đô Hoa Lư để mảnh đất Cố đô không chỉ là những câu chuyện lịch sử hào hùng, mà luôn là địa chỉ có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân. Theo đó, xã chú trọng công tác quản lý , tuyên truyền sâu rộng tới cán bộ, đảng viên và nhân dân về công tác bảo vệ môi trường, hoạt động du lịch, tổ chức lễ hội, bảo vệ, phát huy giá trị di tích và các quy định pháp luật khác về thực hiện nếp sống văn minh trong vùng di sản.

Cố đô Hoa Lư được mệnh danh là “Kinh đô đá” trầm mặc và đầy uy nghi, nghìn năm qua vẫn lưu giữ những giá trị khởi nguyên một thời "vàng son" của dân tộc; là điểm đến đậm giá trị văn hóa và lịch sử. Hơn 1050 năm trôi qua, nhưng âm hưởng của Kinh đô Hoa Lư xưa vẫn còn vang vọng tới  ngày nay; Vùng đất địa linh nhân kiệt và không gian văn hóa đặc sắc ấy đã tạo nên tính cách con người Cố đô Hoa Lư. Trên cơ sở nền tảng di sản đó, Ninh Bình đang hướng tới xây dựng Đô thị di sản thiên niên kỷ, trở thành thành phố trực thuộc Trung ương văn minh, hiện đại, thông minh, có bản sắc riêng, ngang tầm các đô thị di sản thiên niên kỷ trên thế giới.

Bảo tồn và phát huy các giá trị của di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư trong thời gian tới, cần chú trọng giải quyết hài hòa giữa bảo tồn và phát triển trong xu hướng phát triển bền vững. Cùng với vấn đề hoàn thiện quy hoạch tổng thể, quy hoạch chi tiết phát triển di tích cố đô Hoa Lư… tương xứng với giá trị lịch sử, giá trị văn hóa, vốn có; trở thành nguồn lực chủ yếu, động lực mạnh mẽ và lợi thế căn bản trong quá trình xây dựng thành phố Hoa Lư trong tương lai, nâng tầm trở thành Đô thị Di sản thiên niên kỷ văn minh, hiện đại.

TH